Ergonomi Bilimi

Ergonomi, ilk kez sözlüklere, 1857 yılında Polonyalı Biyolog Wojciech Jastrzębowski’nin kaleme aldığı “RYS” (Hakikatlere Dayanan Doğa Bilimleri Çekirdekleri, Ergonomi) makalesinde geçmiştir.

Başlıca araştırmalar 20. yüzyılın ilk zamanlarına gidilerek izlenmesine rağmen, tanımlanabilir bir pratik ve çalışma alanı olan Ergonomi biliminin gelişimi ise II. Dünya Savaşı sıralarında başlamaktadır. Amerika, İngiltere ve Almanya’da ergonomi çalışmaları, askeri silah sistemlerinde insan performansını artıracak araştırma ve uygulamaları gerçekleştirmek amacıyla gerçekleştirilen faaliyetler sonucunda bulunmuştur. Örneğin; bu üç ülke, insanların daha etkili bir biçimde silahları daha iyi kullanmaları için silahların görüş tasarımlarını nasıl daha iyi geliştirebiliriz sorusu ile ilgilenmişlerdir.

Teknolojik gelişmeler uzun zaman askeri dünya ile sınırlı kalmayıp, süratli bir şekilde sivil uygulamalara da yayıldı. Bu, insandan beklenenlere bir değişiklik getirdi. İş, daha çok üretimden ağırlıklı olarak kontrol ve yönetime, yani işlerin nasıl yapılması gerektiğini düşünüp planlamaya doğru kaydı. Bu yolla insan, normal işlemden birçok adımı atmış oluyordu. İnsanların makinelerin kontrollüğünü üslendiği bu tip yeni durumlar ise, başka problemleri doğurmuştur.

Temelde iş-insan ilişkilerinin bilimsel platformda değerlendirilmesini hedefleyen Ergonomi alanında yapılan çalışmaların dağınık oluşundan kaynaklanan sorunların giderilmesi amacıyla, 1949 yılında anatomi, fizyoloji, psikoloji, mühendislik bilimleri gibi disiplinlerde tanınmış uzmanların katılımıyla Ergonomi konusunda Oxford’ da bir toplantı düzenlenmiş, bu toplantıda Yunancada iş anlamına gelen “ergo” ile yasalar anlamına gelen “nomos” kelimelerinden üretilen “Ergonomi” kelimesi kabul edilmiş ve örgütlenme kararı alınmıştır. İngiltere’ de kurulan “Ergonomi Araştırma Konseyi (ERC)”, 1961’ de “Uluslararası Ergonomi Derneği (IEA)” adını alarak günümüzde de çalışmalarına devam etmektedir.

İstanbul Teknik Üniversitesi, İşletme Fakültesi’ nde dekanlık görevini yerine getiren Prof. Dr. Ahmet Fahri Özok, 21 Şubat 1968 tarihinde, Ankara Makine Mühendisleri Odasınca düzenlenen “İş bilim” konferansında yaptığı sunum ile Türkiye ilk kez Ergonomi bilimi ile tanışmıştır. 1992 yılında Prof. Dr. Ahmet Fahri ÖZOK “Türk Ergonomi Derneği’ ni kurmuştur. Türk Ergonomi Derneği, hâlen uluslararası bir dernek olarak çalışmalarını yürütmektedir.

“Hayatın insanileştirilmesi”, “insan kullanımı için tasarım”, “çalışma ve yaşam koşullarının insanla uyumlu hale getirilmesi”, “insanla ilgili şeylerin tasarımında bilginin uygulanması” gibi ifadeler günümüze kadar Ergonomiyi nitelemek için hazırlanan tanımların en kısaları olarak verilebilir.

Ergonominin amaç ve yaklaşımının gerekli yönlerini birleştiren ayrıntılı bir tanım isteyenler için A. Chapanis’ den şu tanım verilebilir: Ergonomi; üretken, güvenli, rahat ve etkili insan kullanımı için, insanın davranış, yetenek, sınır ve diğer özellikleri hakkındaki bilgileri ortaya çıkarır ve bu bilgileri araç, makine, sistem, iş ve çevre tasarımında kullanır. Ergonomi, sistem yaklaşımını, insan ve makine arasındaki ilişkiye uygular.

Çalışan insanın davranış ve reaksiyonlarını etkileyen fizyolojik ve psikolojik faktörler, iş yeri koşulları, çalışma metotları, çalışmanın ekonomik hale getirilmesi, çalışma temposu, yorgunluk, vardiya sistemleri, iş değişimi, İş Sağlığı ve Güvenliği, iş psikolojisi, iş hijyeni, iş stresi, iş doyumu, iş hevesi ve verimlilik gibi konular uygulamalı Ergonominin uğraş alanlarından birkaçıdır.

Örneğin; oturulan sandalyenin rahat olması için yüksekliği ne olmalıdır?, çalışılan yerin sıcaklığı ve nemi ne olmalıdır ki, çalışan rahat ve verimli çalışabilsin?, yorgunluğun en az düzeye indirilmesi için dinlenme araları nasıl düzenlenmelidir? Türü soruların hemen hepsi Ergonomi Biliminin uğraş alanlarının yalnızca bir kaçına işaret eder.
İşin insana uyumunu sağlama çabalarında temel öğe “Ergonomik Çalışma Yeri Düzenleme” dir.

Bir sonraki yazımda bu temel öğeyi ayrıntılı olarak sizlerle paylaşacağım. Sağlıklı ve Güvenli çalışmalar dilerim…