Finans Dünyasına Mütevazı Bir Distopya

Üniversitede, “Uluslararası İşletmecilik” adında bir dersimiz vardı. Dersi veren hoca da Tuncer Asunakutlu’ydu. Üniversiteyi bitirdiğimde kendisinden ders aldığım için ne kadar şanslı olduğumu fark ettim. Şu an kendisi Bakırçay Üniversitesi’nde Rektör Yardımcısı olarak, birçok öğrencisinin ufkunu açabilmek için görevine devam etmektedir. İlk dersinde tahtaya geçip bir apartman çizdi. Apartmanın tepesine bir çatı ekledi. Çatının altına da beşe on kalas resmi çizdi ve şöyle dedi: “Arkadaşlar dünya yaratıldığından bu yana dört buçuk milyar yıl geçti. Eğer her elli milyon yılı bir kat olarak tanımlasaydık bu apartman tam doksan katlı olurdu. Seksen dokuzuncu kata geldiğimizde dinozorlar dünyada henüz hüküm sürmeye başlardı. Bizim bulunduğumuz beş bin yıllık tarihse, çatının altındaki kalasın dibindeki bir kat boya kadar yer kaplardı”. Bazı dersler vardır ki asıl anlamını zamanla kazanır. Kıymetli hocamızın verdiği bu büyük ders de benim üzerimde ki etkisini sürece yayılmış bir şekilde gösterdi.

Hocamın sözü üzerinden devam edelim. 4500 yıllık insanlık tarihi sürecinde, bilinen imparatorluk ve millet sayısı oldukça fazladır. Roma, İngiliz, Moğol ve Osmanlı olarak örneklendirebileceğimiz bu imparatorlukların dünya üzerinde bıraktıkları izler ehlince de malumdur. Buna rağmen aslında dünya da o kadar da yer kapladığımız söylenemez.

Roma İmparatorluğuna baktığımızda, o zamanlarda kullandıkları; “Her yol Roma’ya çıkar”, “Gidemediğin yer senin değildir”, “Ya bir yol yaparız ya bir yol buluruz” sözleri, İmparatorluğun sahip olduğu vizyonu göstermektedir.

Diğer taraftan, yirminci yüzyılın başında dünya nüfusunun neredeyse %20-25’ini kimine göre yöneten kimine göre de sömüren bir imparatorluk var. Kendisine “Güneşi Batmayan İmparatorluk” da denilen İngiliz imparatorluğunun yakın ve kanlı tarihi hakkında fazlaca bilgi sahibiyiz.

Son olarak Osmanlı İmparatorluğuna baktığımızda uygulamış oldukları Sipahi Sistemi, Devşirme ve Enderun gibi sistemleri görürüz. Bunların yanı sıra eyalet yönetim yapısı örnekleri de verilebilir. Hatta bu örnekleri çoğaltalabilmekte mümkündür.

Tarihte yer edinebilmek için aritmetik olarak nüfus sahibi olmak gerekirdi. Toplumlar idareciye, askere, memura, mühendise, sanatçıya, tüccara ihtiyaç duyardı. Bu meslekler nüfusun fazla olduğu toplumlar içinden çıkarılırdı. Bunlar ya eğitilir ya da eğitilmiş olan kişiler bulunurdu. Günümüze bakarsak bu tez aslında geçerliliğini kaybetmiş değildir. Aileniz ne kadar kalabalıksa, etki alanınız da o kadar fazla olabiliyor. Devletlerde nüfus artışları fayda sağlarken, beraberinde de sorunlar getirebilir. Kalabalık nüfusun kontrolü, eğitilmesi, merkezi otoriteye bağlılığının devamı, dış mihraklardan korunumu zordur. Tüm bunları başarabilen devletler de uzun ömürlü olabilmişlerdir. Örneğin Roma İmparatorluğu bin yıllık bir imparatorluktu. Bu bin yıllık Roma İmparatorluğunu nihayete erdiren Osmanlı İmparatorluğu da tarih arenasında altı yüz seneden fazla kalmıştı.

Şimdi eğri oturup doğru konuşalım. Bazen çevremizi (eşi-dostu), portföyümüzü ve hatta kendimizi idare edemiyoruz. Peki, bu koca imparatorluklar nasıl oluyor da bir şekilde yüzyıllarca idare edilebiliyorlardı? Tabi ki uzmanların pek çok açıklayıcı cevabı, makaleleri, kitapları vardır. Ben kendi bakış açımla cevap verecek olsaydım: yönetim şekli ve kontrolle, yazılı ve yazılı olmayan yasalarla, derdim. Yazılı olanlara örnek olarak hemen Sümer’lerin Urgakina Kanunları (ki ilk yazılı kanundur) ve Babil’lerin Hammurabi Kanunları gelir. Asıl gelmek istediğim konu ise yazılı olmayan kanunlar. Mesela Osmanlı da pazarlarda görev yapan kethüda ya da kâhyalar olurdu. Tezgâhları gezer, malları kontrol ederlerdi. Pazarı ürünleri ve fiyatları belirli bir standartta tutmak için görev alırlardı. Bazen padişah, bazen kadı da dolanırdı ama asıl görev bu kâhyalarındı.

Şimdi bu kompozisyonu alıp günümüze taşımak istiyorum. Salgın başladığından bu yana ekonomiyi canlı tutmak adına doğrudan ve dolaylı olarak bir sürü kararlar alındı. Mesleğimi ilgilendiren kararlardan birisi de konut kredilerinde peşinat tutarının ve kredi oranlarının düşürülmesiydi. Tam piyasa canlanıyor derken fiyatlarda inanılmaz artışlar yaşandı. Kimsenin variyetini sorgulamıyor, isnatta da bulunmuyoruz. Haliyle, bir günde artan fiyatları ve hatta iki katına yakın yaşanan artışların sebebini sorguluyoruz. Tapudan dönen satışları, tapu devrinden sonra yaşanan sorunları ve dile getirmek istemediğimiz bir sürü olayı vurguluyoruz. Hülasa şu an piyasa aslında tahmin edildiği ya da hesaplandığı kadar fonlanamadı. En azından Mortgage işleri için bunu söylemek mümkün. İşte kethüda burada lazım oluyor, kadı dolansın istiyorsun veya tebdil-i kıyafet bir padişah.

Bazen ütopik belki de distopik hayaller kuruyorum. İnsanlara vicdan nakli mi yapmak lazım? Yoksa ne bileyim hakkaniyet mi? Belki adalet nakli de gerekiyordur kim bilir?

Esat Muhlis Paşaya ait olduğunu tahmin ettiğim bir sözü, biraz değiştirip ekleyerek mektepli “mod off” diyelim.

“Her günahın şarap gibi sarhoşluğu olsaydı, o vakit anlardık kim günahkâr, kim masum.”

Sevgiyle kalın.