Eylemlerimizin Etkilerini Bilmek İstiyor muyuz?

Amerikan Psikoloji Derneği’nin yayınladığı araştırmaya göre, eylemlerinin bir başkasını nasıl etkileyeceğini öğrenme seçeneği verildiğinde, insanların %40’ı genellikle bencilce davranmak için bir bahane bulmak amacıyla cehaleti seçiyor.

Hollanda’daki Amsterdam Üniversitesi’nde doktora adayı olan başyazar Linh Vu, MS, “Tüketicilerin satın aldıkları ürünlerin sorunlu kökenleri hakkındaki bilgileri göz ardı etmeleri gibi, günlük yaşamda bu tür kasıtlı cehalet örnekleri çoktur” dedi. “Kasıtlı cehaletin ne kadar yaygın ve ne kadar zararlı olduğunu ve ayrıca insanların neden buna başvurduğunu bilmek istedik.”

Araştırma “Psikolojik Bülten” dergisinde yayınlandı.

Vu ve meslektaşları toplam 6.531 katılımcıyla 22 araştırma çalışmasının meta-analizini gerçekleştirdi. Çalışmaların tümü araştırma laboratuvarlarında veya çevrimiçi olarak gerçekleştirildi ve çoğu, bazı katılımcılara eylemlerinin sonuçlarının anlatıldığı, diğerlerinin ise sonuçları öğrenip öğrenmemeyi seçebildiği bir protokol izledi.

Bir örnekte, katılımcılar daha küçük bir ödül (5$) veya daha büyük bir ödül (6$) almak arasında seçim yapmak zorunda kaldı. Eğer 5$’ı seçerlerse, anonim bir akran (veya hayır kurumu) da 5$ alacaktır. Ancak 6$’lık daha büyük ödülü seçerlerse, diğer alıcı yalnızca 1$ alacaktı. Bir grup katılımcıya kendi seçimlerinin sonuçlarını öğrenme seçeneği sunulurken diğer gruba sonuçlar otomatik olarak söylendi.

Araştırmalar genelinde araştırmacılar, bir seçenek sunulduğunda insanların %40’ının eylemlerinin sonuçlarını öğrenmemeyi seçtiğini buldu. Bu kasıtlı cehalet, daha az fedakârlıkla ilişkiliydi: İnsanların, cahil kalmalarına izin verildiği zamana kıyasla, seçimlerinin sonuçları kendilerine söylendiğinde başka birine karşı cömert olma olasılıkları yüzde 15,6 daha fazlaydı.

Araştırmacılar, kasıtlı cehaletin bir nedeninin, bazı insanların özgecil bir kişi olduğuna dair olumlu bir öz imajı sürdürmek istedikleri için özgecil davranmaları olabileceğini öne sürdüler. Bu durumlarda kasıtlı cehalet, fedakâr bir şekilde hareket etmek zorunda kalmadan bu öz imajı korumalarına izin verebilir.

Amsterdam Üniversitesi’nde davranış etiği profesörü olan çalışmanın ortak yazarı Shaul Shalvi’ye göre meta-analiz bunu destekledi. Bunun nedeni, eylemlerinin sonuçlarını öğrenmeyi seçen kişilerin, varsayılan olarak bilgi verilen katılımcılarla karşılaştırıldığında cömert olma ihtimalinin yüzde 7 daha yüksek olmasıdır. Bu, gerçekten fedakâr insanların eylemlerinin sonuçlarını öğrenmeyi seçtiklerini gösteriyor.

Shalvi, “Bulgular büyüleyici çünkü gözlemlediğimiz fedakâr davranışların çoğunun, başkalarının bizden beklediği gibi davranma arzusundan kaynaklandığını gösteriyor” dedi. “Çoğu insan, eylemlerinin sonuçları hakkında tam olarak bilgi sahibi olduklarında doğru şeyi yapmaya istekli olsa da, bu isteklilik her zaman insanların başkalarını önemsemesinden kaynaklanmıyor. İnsanların fedakâr davranmasının nedenlerinden biri de toplumsal baskılardan kaynaklanıyor. Kendilerini iyi bir ışık altında görme arzuları gibi. Doğru olmak çoğu zaman maliyetli olduğundan, insanların zamanlarından, paralarından ve çabalarından vazgeçmelerini talep ettiğinden, cehalet kolay bir çıkış yolu sunar.”

Bu meta-analize dahil edilen çalışmaların tümü Amerika Birleşik Devletleri veya Batı Avrupa’daki laboratuvarlarda veya Amazon Mechanical gibi çevrimiçi platformlarda gerçekleştirildi. Araştırmacılara göre gelecekteki araştırmalar, kasıtlı cehaleti daha çeşitli ortamlarda incelemeyi ve bu davranışla mücadele etmenin yollarını araştırmayı amaçlamalıdır.

Dünya iyi insanların cehennemidir söylemi bir kez daha kendini kanıtlayan kehanet gibi duruyor gözümüzün önünde. Yaptığı tercihlerin sonucunu öğrenmek istemeyen onlarca katılımcı var anlatılan makale de. Kötü olmak meşakkatli zor bir hal iken insan ısrarla o yolu seçiyor, sonucuna katlanmak gerektiğinde ise birden masumlaşabiliyor, hakikaten tuhaf varlıklarız.

Neyse insan var olduğu sürece bitmez konuşulacak olanlar, Pazar günü 100. Yılımızı kutluyor olacağız Cumhuriyet’imizin.

Dilerim dünya durdukça refah ve güven içinde durasın ey soylu sevdam…